Qadına qarşı zorakılığı dayandırmaq hər kəsin borcudur
Qadına qarşı zorakılıq, əsasən qadınlara qarşı edilən fərdi və ya kollektiv zorakılıq hərəkətləridir. Zorakılıq sözünün mənası qarşı tərəfi və ya tərəfləri öz istəyinə uyğun, öz mənafeyinə uyğun davranması üçün zorlamaq, zor tətbiq etmək deməkdir.
Qadına qarşı zorakılıq, cinsinə görə qadınlara fiziki, cinsi, psixoloji ağrı və ya əzab verən və ya verə biləcək hər cür hərəkət, tətbiq və ya təhdid, məcburiyyət və ya özbaşına azadlıqdan məhrumetmədir. Qadına qarşı dünyanın bir çox yerində tez-tez rast gəlinən insan haqları pozuntusudur. Qurbanların doğulduqlarında və ya doğulmazdan əvvəl məruz qalmağa başladıqları zorakılıq növüdür. Buna ailədə cinsiyyətinə görə qız uşağının doğulmasını yaxşı qəbul etməmək, qızları cinsiyyətinə görə məktəbə göndərməmək, ailə daxilində və ya xaricində fiziki və cinsi təcavüzə məruz qoymaq, məcburi evlənmək, oğlan uşağı dünyaya gətirmədiyi üçün qadınları alçaltmaq, qadınlara təcavüz təhdidi, evlilik təcavüzü, namus cinayəti, iş həyatını qadağan etmək, aşağı əmək haqqı, kişilərə nisbətən daha aşağı vəzifələrdə iş həyatına başlamaq, ev əməyinə məhəl qoymamaq, insan alveri daxildir.
Qadına qarşı zorakılıq, qadınlara fiziki, cinsi və ya psixoloji zərər və ya əzab verilməsi ilə nəticələnən və ya nəticələnə biləcək hərəkətlərdir. Fiziki zorakılıq, psixoloji zorakılıq, cinsi zorakılıq və iqtisadi zorakılıq kimi kateqoriyaya bölünə bilər.
Qadına qarşı fiziki zorakılıq - qadını bir şeyi etməyə məcbur etmək və ya bir şeyi etməyə mane olmaq məqsədi ilə qadının iradəsinə zidd olaraq baş verən fiziki zərərverici hərəkətləri daxildir. Zorakılığın ən çox görünən növüdür. Daha çox fiziki gücə söykənir.
Qadınlara qarşı psixoloji zorakılıq - qadını alçaltmaq, bir iş görə bilməyəcəyinə dair ittihamlar irəli sürmək, şəxsiyyətinə və fikirlərinə məhəl qoymamaq, qışqırmaq, davranışını daim tənqid etmək, əmrlər səsləndirmək, susdurmaq, davranışını və nə etdiyini daim nəzarətdə saxlamaq, qadınların qarşısına çıxan fürsətlərə maneə törətmək kimi davranışları ehtiva edir.
Qadınlara qarşı cinsi zorakılıq - qadının iradəsinə qarşı cinsi əlaqə, təcavüz, sözlü və fiziki zorakılıq da daxil olmaqla. Bir insanı istəmədiyi vaxt və şəkildə cinsi əlaqəyə məcbur etmək, hamilə qalmasına və ya cinsi yolla keçən xəstəliklərə yol açmasına, təcavüz etməsinə, cinsi əlaqəyə girməyə məcbur etmə, təzyiq, namus və adət səbəbiylə öldürmək, bu kimi davranışlar qadınlara qarşı cinsi şiddət nümunələridir. Ərləri, sevgililəri yaxud ailə üzvləri tərəfindən namus, qısqanclıq və s. zəmində öldürülən qadınların sayı on minlərlədir.
Qadına qarşı iqtisadi zorakılıq - qadınların iradəsinin əleyhinə işləməyə məcbur etmək və ya qarşısını almaq kimi zorakılıq formaları daxildir. Qadınların təhsil almasını əngəlləmək, pullarına nəzarət etmək, onları işləməyə məcbur etmək, qadınlar işləmədikdə ev işlərinə kifayət qədər pul verməmək və mülkiyyət hüquqlarını əngəlləmək qadınların məruz qaldığı iqtisadi şiddət nümunələridir.
Zorakılıq qadınları cəmiyyətdə tam iştirak etmək imkanlarından məhrum edir və qadın ailələrinə, cəmiyyətlərə və ölkələrə uzun müddətli mənfi təsir göstərir. Qadına qarşı şiddət, bərabərlik, inkişaf və sülh, qadın və qızların hüquqları istiqamətində irəliləyişə mane olur.
Qadınlara və qızlara qarşı zorakılıq bu gün dünyada ən geniş yayılmış, həll edilə bilməyən və fəlakətli insan haqları pozuntularından biridir.
Zorakılıq qadınların cəmiyyətdə tam iştirakını əngəlləyir, qadın ailələri, icmalar və ölkələr üçün uzunmüddətli nəticələrə və xərclərə səbəb olur. İnsan hüquqlarının kobud şəkildə pozulması, qadınlara və qızlara qarşı zorakılıq Avropa və Mərkəzi Asiyada geniş yayılmışdır. Demək olar ki, bölgənin hər bir ölkəsində cinsi şiddət qurbanlarının 80% -i qadın və qızlardır.
Qadına qarşı zorakılıq bütün dünyada çox qədim bir fenomen olsa da, yalnız 1970 -ci illərdən sonra insan hüquqları anlayışı çərçivəsində hüquqi və beynəlxalq mətnlərdə bir problem olaraq görüldü və bunun qarşısını almaq üçün araşdırmalara başlandı. Bu gecikmənin qadınlara qarşı şiddətin məxfilik tələb edən xüsusi bir vəziyyət olaraq görülməsi və səssizcə dözülməsi ilə əlaqədar olduğu düşünülür.
1975-ci il dünya qadınları üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Məhz bu il, Beynəlxalq Qadınlar ili olaraq tarixə düşmüşdür.
1979-cu ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisi tərəfindən Qadınlara Qarşı Ayrı seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Beynəlxalq Konvensiya qəbul edilmişdir. 1979-cu ildə qəbul edilmiş Konvensiya, zorakılığa dair heç bir tənzimləmə daxil etməmişdir. Lakin, 1992 -ci ildə Qadına Qarşı Ayrı seçkiliyin Hər Şəkilinin Qarşısının Alınması Komitəsi tərəfindən hazırlanan 19 saylı Tövsiyə ilə qadınlara qarşı şiddət ayrı-seçkiliklə əlaqələndirildi və dövlətlər ayrı-seçkilik forması olaraq zorakılığın qarşısını almaq məcburiyyətində qaldılar.
Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiyanın (CEDAW) heç bir müddəaya qadına qarşı şiddət məsələsini açıq şəkildə daxil etməməsi tənqidinə cavab olaraq 1993-cü ildə konvensiyanı tamamlayan yeni bir tənzimləmə qəbul edildi: Qadınlara qarşı zorakılığın aradan qaldırılması (DEVAW). 20 dekabr 1993-cü ildə BMT Baş Assambleyasının sessiyasında qəbul edilən bu bəyannamə hüquqi cəhətdən məcburi olmasa da, qadınlara qarşı zorakılığın qarşısının alınması üçün tərkibində olan prinsip və qaydalarla dövlətlərin daxili qanunlarının tənzimlənməsi üçün hərəkətverici qüvvə olmuşdur.
Qadına qarşı zorakılıq tarixinin izlənməsi çətin olsa da, bu zorakılığın bəşəriyyət tarixi boyunca geniş yayılmış, qəbul edilən və qanuniləşdirilmiş olduğu iddia edilən 20 dekabr 1993-cü ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisi tərəfindən qəbul edilmiş Qadınlara Qarşı Zorakılığın Aradan Qaldırılması Haqqında Bəyannaməsində deyilir ki, “qadına qarşı zorakılıq, qadın və kişilər arasında tarixən qeyri-bərabər güc balansının təzahürüdür, bu da qadınların üstünlüyünə və qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyə səbəb olmuşdur. Kişilər, həm də qadınların vəziyyətinin hərtərəfli yaxşılaşmasına mane olur və qadınlara qarşı zorakılığın qadınların kişilərlə müqayisədə tabe mövqe tutmaq məcburiyyətində qaldıqları əsas sosial mexanizmlərdən biridir. Bu gün zorakılığın bu növünün hər yerdə mövcud olduğunu və "dünyada qadınlara şiddətdən azad olacağı heç bir bölgə, ölkə və mədəniyyət olmadığını" qəbul etmək lazımdır.
Qadına qarşı zorakılıq, bütün ölkələrdə və mədəniyyətlərdə yaygındır və milyonlarla qadına təsir edir.
Qadınlara qarşı zorakılığın xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə və dünyanın bir hissəsində yayıldığı diqqət çəkir. Məsələn, cehiz qətlləri və gəlin yandırılması Hindistan, Pakistan, Banqladeş, Şri Lanka və Nepalda yaygındır; turşu yuyulması Cənub -Şərqi Asiyada, xüsusən də Kambocada yaygındır; Yaxın Şərqdə və Cənubi Asiyada namus cinayəti; Afrika, Yaxın Şərq və Asiyanın müəyyən bölgələrində - qadın sünnəti; Efiopiya, Orta Asiya və Qafqazda gəlin qaçırma; Qara Afrika və Okeaniyanın müəyyən yerlərində - gəlin qiymətinin ödənilməsi ilə bağlı şiddət (qəddarlıq, insan alveri və məcburi evlilik kimi). Bəzi bölgələr artıq qadına qarşı şiddətlə əlaqəli deyil, lakin son vaxtlara qədər bu adi bir tətbiq idi. Çox sayda ölkədən olan sosial qruplar, qadınlara qarşı etdikləri zorakılıq hərəkətlərini mədəni ənənələrlə əsaslandırır.
Azərbaycanda ailədə zorakılıq görən qadınların və uşaqların sayı digər ölkələrdən az deyildir. Azərbaycanda qadınlara qarşı zorakılığın aradan qaldırılması istiqamətində daim siyasi iradə nümayiş etdirilmiş, bu istiqamətdə bir çox təsirli tədbirlər həyata keçirilmiş, mühüm əhəmiyyətli qərarlar qəbul olunmuşdur.
Xüsusilə qeyd edilməlidir ki, Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti dövründə Milli Şuranın “Azərbaycan parlamentinin yaradılması haqqında” 20 noyabr 1918-ci il tarixli qanunu qəbul etməsi ilə cinsindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşlara seçki hüququ verilmişdir (Bununla da, Şərqdə qadınlara ilk dəfə Azərbaycanda seçki hüququ verilmişdir).
Müstəqillik əldə edildikdən sonra qəbul olunan Konstitusiyamızın 25-ci maddəsinin ikinci hissəsində də kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları təsbit olunmuşdur.
Ölkəmiz qadınlara qarşı zorakılıqla mübarizədə bir sıra konvensiyalara qoşulmuş, 2006-cı ildən Avropa Şurasının və BMT-nin bu istiqamətdə həyata keçirdikləri kampaniyalarda fəal iştirak etmişdir. Avropa Şurası, BMT və digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar qadın hüquqlarının müdafiəsi və məişət zorakılığına qarşı mübarizədə vahid mövqe nümayiş etdirirlər. Azərbaycanda bu sahə dövlətin daim diqqət mərkəzində saxladığı prioritet məsələlərdəndir.
1993-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyev yenidən siyasi hakimiyyətə gəldikdən sonra ölkənin ictimai-siyasi həyatında qadınların daha fəal iştirakına, onların müxtəlif vəzifələrdə çalışmalarına, seçkili orqanlarda iştirakına şərait yaradıldı. Cəmiyyətdə gedən demokratikləşmə prosesində qısa müddət ərzində müasir dövrün tələblərinə uyğun çoxlu sayda qadın təşkilatları meydana gəldi.
Respublikada qadınlara dair dövlət siyasətinin daha mütəşəkkil şəkildə həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 14 yanvar 1998-ci il tarixli fərmanı ilə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradıldı. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə Dövlət Komitəsinin əhatə dairəsi daha da genişləndirilərək Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinə çevrildi.
Lakin bütün bunlarla bərabər respublikanın bir sıra rayonlarında, şəhərlərində qadınlar məişət zorakılığına məruz qalır, qızlar yeniyetmə dövrlərində, 15-16 yaşlarında ərə verilirlər. Ailədə davamlı fiziki və mənəvi zorakılıqlarla üzləşən qadınlar isə əksər hallarda intihara əl atır və həyatına qəsd edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, qadınsız cəmiyyət ola bilməz. Qadın anadır. Ana isə böyüdən, tərbiyə edən və öyrədəndir. Yer üzündə elə bir müqəddəs varlıq yoxdur ki, anadan əziz olsun. Övladlarımıza və gələcəyimizə zəmanət vermək istəyiriksə, qadınlara qarşı hər cür zorakılıq dayandırmalıdır.
Ucar rayon Prokurorunun köməkçiisi, III dərəcəli hüquqşünas - Aysel Həsənova
